नेपालमा अझै अनुदार अर्थतन्त्र

काठमाडौं, पुस २७ - नेपालले २० वर्षअघि नै खुला अर्थतन्त्र अवलम्बन गरेको भनिए पनि एक अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाको सर्वेक्षणले अझै बढी अनुदार मुलुकको सूचीमा देखाएको छ । हेरिटेज फाउन्डेसन नामक अमेरिकी संस्थाले गरेको सर्वेक्षणमा खुला अर्थतन्त्रको सूचीमा नेपाल १ सय ७७ मध्ये १ सय ४१ औं स्थानमा परेको छ । '२०१३ इन्डेक्स अफ इकोनोमिक पि|mडम' ले नेपाललाई ५० दशमलव ४ अंकसहित उक्त स्थानमा राखेको हो । जुन अघिल्लो वर्षभन्दा ० दशमलव २ अंकको सुधार आएको संस्थाको वेबसाइटमा उल्लेख छ । 'व्यावसायिक स्वतन्त्रता र सरकारी खर्चमा भएको नियन्त्रण' का कारण झिनो सुधार आएको अध्ययनमा उल्लेख छ । सँगै व्यापार र श्रम स्वतन्त्रताको अवस्था भने बिगि्रएको संस्थाले अध्ययनमा देखाएको छ ।  एसिया प्रसान्त क्षेत्रमा भने नेपाल ४१ मध्ये ३१ औं स्थानमा परेको छ । जुन अध्ययनअनुसार क्षेत्रीय र विश्वको औसतभन्दा तल हो । मुलुकको अर्थतन्त्र सुधार नभएको र हाल हुने अवस्था पनि देखिएकाले अध्ययन माथि विश्वास गर्ने आधार नभएको अर्थविद् चिरञ्जीवी नेपालले बताए । 'पुरानो तथ्यांकमा आधारित भएर केही सुधार देखिएको होला,' उनले भने, 'सुधार भएको छैन त्यो सबैलाई थाहा भएको विषय हो ।' तर वैदेशिक लगानी र अन्तर्राष्ट्रिय नीतिमा यस्ता अध्ययनका नतिजाले अर्थ राख्छन् । अध्ययनले सम्पत्तिको अधिकार, भ्रष्टाचार न्यूनीकरण, लगानी र वित्तीय स्वतन्त्रणमा कुनै परिवर्तन नआएको देखाउँछ । जसमध्ये लगानी स्वतन्त्रततामा मुलुकले १ सय ६६ औं स्थान पाएको छ । वित्तीय स्वतन्त्रता, श्रम स्वतन्त्रता र व्यापार स्वतन्त्रतामा भने मुलुकको स्थान खस्किएको छ । अर्कोतर्फ सरकारी खर्च र व्यावसायिक स्वतन्त्रतामा भने एक अंकभन्दा बढीको सुधार अध्ययनले देखाएको छ । स्थायी र दीर्घकालीन विकासका साथै ठूलो आर्थिक वृद्धिलाई आवश्यक व्यावसायिक विविधीकरण मुलुकमा नरहेको अध्ययनले देखाएको छ । तथ्यांकमा आधारित भएर हेर्दा मुलुकको विकास क्षमताभन्दा धेरै तल रहेको फाउन्डेसनले बताएको छ । 'सरकारको हस्तक्षेपका कारण नियामकको क्षमता ह्रास भइरहेको र अर्थतन्त्रलाई विश्व बजारमा खुला गर्न थोरै काम भएको,' अध्ययनमा उल्लेख छ, 'नेपालको लगानी र वित्तीय स्वतन्त्रता विश्वकै न्यून स्थानमा छ ।' लम्बिँदो राजनीतिक अस्थिरताले सरकारलाई आवश्यक संस्थागत सुधार गर्न अवसर नमिलेको र त्यसले अर्थतन्त्रलाई खराब बनाउन सहयोग गरेको अध्ययमा देखिन्छ । अध्ययनले विधिको शासन खराब हुँदै गएको र त्यसमा ध्रुवीकरण र खण्डीकरणले सहयोग गरेको देखाएको छ । सम्पत्ति अधिकारको सुरक्षा गर्न नसकेको र न्यायपालिका अप्रभावकारी रहेको संस्थाले उल्लेख गरेको छ । सार्वजनिक भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि मुलुकले ठोस कदम चाल्न नसकेको देखिएको छ । 'भ्रष्टाचार विरोधी प्रभावकारी कदम चाल्न सकेको छैन,' अध्ययनले भनेको छ, 'सरकारी कर्मचारीले आफ्नो पदको दुरुपयोग गरेर व्यक्तिगत लाभ लिएका छन् ।'

पछिल्ला ५ वर्षभर नेपाल २००९ मा सबैभन्दा उत्तम स्थानमा रहेको तथ्यांकमा देखिन्छ । संस्थाको तथ्यांकले २००९ मा नेपालले ५३ अंक पाएको र त्यसपछि उच्च गिरावट आउन थालेको देखाउँछ । पछिल्ला दुई वर्षमा भने झिनो सुधार क्रम उक्त अध्ययनले देखाएको छ ।

फाउन्डेसनले बढी अनुदार मुलुकको सूचीमा नेपालसहित विश्व अर्थतन्त्रमा ठूलो स्थान राख्ने दुई छिमेकी भारत र चीनलाई पनि राखेको छ । भारत १ सय १९ औं र चीन १ सय ३६ औं स्थानमा छन् । दुवैको स्थानमा अघिल्लो वर्षभन्दा केही सुधार आएको छ ।

हङकङलाई संस्थाले १९ औं वर्ष पनि सबैभन्दा उदार अर्थतन्त्रको स्थानमा राखेको छ । हङकङको नजिकै सिंगापुर पनि पुगेको अध्ययनमा छ । त्यसपछि अस्ट्रेलिया र न्युजिल्यान्डलाई राखिएको छ । विश्वको सबैभन्दा ठूलो अर्थतन्त्र अमेरिकाले भने १० औं स्थान पाएको छ ।