नयाँ तीन एक्सचेन्ज सञ्चालनको तयारीमा

काठमाडौ, भाद्र २२ - कमोडिटिज एक्सचेन्ज पारदर्शी नभएर ठगिनेको गुनासो बढिरहेका बेला थप ३ एक्सचेन्ज सञ्चालनमा आउन लागेका छन् । हालका एक्सचेन्जले बजारमा 'अस्वस्थ्य प्रतिस्पर्धा' हुन थालेको बताइरहदा यी थपिने तयारी गरेका हुन् ।

कम्पनी रजिस्ट्रारको कार्यालयबाट २ वर्षअघिबाटै अनुमति लिइबसेका यी कम्पनी सञ्चालनका लागि 'उपयुक्त' समय पर्खिरहेका छन् । यी कम्पनी पछि सरकारको निर्देशनमा कम्पनी रजिस्ट्रारको कार्यालयले नयाँलाई अनुमति दिन रोकेको छ । कार्यालयका अनुसार १ दर्जनभन्दा बढी कम्पनीको लाइसेन्स रोकिएको छ ।

नियमन हुन नसकेको र सजिलो फाइदा देखेपछि यस्ता कम्पनीमा ठूला व्यावसायिक घरानादेखि कमोडिटिज बजारमा लामो समय काम गरेका व्यक्ति लागेका छन् । नयाँ कलेजले जस्तै सार्वजनिक छवि भएका व्यक्तिलाई सञ्चालक वा अध्यक्ष बनाएर यी कम्पनी खोल्ने तयारी भइरहेको छ । 'कम्पनीमा राम्रो सार्वजनिक छवि भएका व्यक्तिको खोजि भइरहेको छ,' खुल्ने तयारीमा रहेको एक कम्पनीका लगानीकर्ताले भने, 'अवकाशप्राप्त उच्च सरकारी अधिकारीहरूसँग कम्पनीमा आबद्ध हुन कुरा चलिरहेको छ ।' नियमन भई नसक्दा नयाँ कम्पनी थपिन नहुने तर्क नेपाल डेरिभेटिभ एक्सचेन्जका अध्यक्ष सन्तोष प्रधान गर्छन् । 'सरकारको नियमनपछि पुँजीका साथै अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड पूरा गरेर मात्र कम्पनी सञ्चालन हुनुपर्छ,' उनी भन्छन् ।

कसले खोलेका छन् कम्पनी ?

नयाँ कमोडिटिज एक्सचेन्जमा अधिकांश पुराना कम्पनीका कर्मचारी प्रमुख भएका छन् । केही वर्ष एउटा कम्पनीमा काम गरेपछिको अनुभव लिएर नयाँ कम्पनी खोल्नेको संख्या बढेको छ । सञ्चालनमा आउन लागेका ४ कम्पनीका सञ्चालकसँग पनि पुरानो एक्सचेन्जमा काम गरेको अनुभव छ ।

'एउटा कम्पनीमा केही समय ब्रोकर भएपछि आफैं कम्पनी खोल्ने होडबाजी चल्यो,' एक कम्पनीका सञ्चालकले भने, 'त्यसले बजारमा अस्वस्थ्य प्रतिस्पर्धा ल्यायो ।' नाफा हुन्छ भनी एक्सचेन्जमा लगानी गरेका कतिपय सञ्चालकलाई बजारको जानकारी भने छैन । 'भविष्यको बजार यही हो, लगानी गर्दा राम्रो हुन्छ भनेर पैसा लगायौं,' अर्को एक कम्पनीका लगानीकर्ताले भने, 'विदेशमा पनि चलेको देखिन्छ, त्यहीअनुसार रकम लगाएका हौं ।'

सुरुका वर्षमा कमोडिटिज बजारसम्बन्धी अध्ययन गरेका व्यक्ति मात्र सञ्चालक रहे पनि पछिल्लो समय विभिन्न व्यवसायमा लागेका व्यक्ति सामेल हुन थालेका छन् । जसमा सेयर बजार लगानीकर्तादेखि सरकारी सेवाबाट अवकाश पाएकासम्म छन् । 'बजारमा नियमन छैन, कमाउने मौका यही हो भने जस्तो गरेर कम्पनी थपिएका छन्,' एक पुराना सञ्चालक भन्छन्, 'नियमन सुरु भइहाल्ने हो भने अनुमति लिने खोज्ने कम्पनीले निवेदन आफैं फिर्ता गर्छन् ।'

बजार कता जाँदै छ ?

नयाँ लगानीकर्ताको खोजीमा पूर्वका जिल्ला पुगेका कमोडिटिज ब्रोकर पछिल्लो समय वीरगन्जबाट पश्चिमतर्फ लागेका छन् । 'गुमाउनेको गुनासो बढेपछि पछिल्लो सयम कमोडिटिज ब्रोकर ग्राहक खोज्दै पश्चिम क्षेत्रका सहरतर्फ लागेका छन्,' एक एक्सचेन्जका महाप्रबन्धक  बताउँछन् ।

कमोडिटिज बजार नियमन नभएको चर्चा चल्न थालेपछि कारोबार गर्नेको संख्या घट्न थालेको छ । 'खाता खोल्ने व्यक्ति आइरहेका छन्,' पछिल्लो ४ वर्षदेखि तालिम सञ्चालन र ब्रोकरको काम गर्दै आएका व्यक्तिले नाम नछाप्ने सर्तमा भने, 'तर कारोबार हुने रकम भने ज्यादै घटेको छ ।' एक्सचेन्जका सञ्चालक पनि पछिल्लो समय कारोबारमा ठूलो गिरावट आएको बताउँछन् । सेयरजस्तै कमोडिटिज पनि समाचारबाट छिट्टै प्रभाव पर्ने गर्छ । योसँगै निश्चित रकमभन्दा बढीको कारोबार गर्ने लगानीकर्तालाई कम्पनीले सबएजेन्ट बनाउने क्रम पनि बढेको छ । यसरी एजेन्टको जालो बुन्दै नयाँ लगानीकर्ता भित्र्याउने क्रम बढेको हो ।

गुनासो भए कहाँ जानेे ?

अनुमति माग्ने सबैलाई लाइसेन्स बाँडेको कम्पनी रजिस्ट्रारको कार्यालयले कति वटा कम्पनी सञ्चालनमा छन् भन्ने जानकारी नभएको बताउँछ । 'कम्पनीले बुझाउनुपर्ने जानकारी आएपछि सञ्चालनमा रहेको थाहा हुन्छ,' कार्यालयका उपरजिस्ट्रार लक्ष्मण ठाकुरले भने, 'जानकारी नपठाउने कम्पनी बन्द भएका पनि हुन सक्छन् । कम्पनी ऐनआनुसार रजिस्ट्रारको कार्यालयले अनुमति दिएको र अनुगमन गर्ने काम आफ्नो नभएको उनले बताए । 'नियामक नभएको अवस्थामा ठगिएको वा गुनासो भए प्रहरीकहाँ जाने हो,' उनी भन्छन् । सञ्चालनमा रहेका सबै कम्पनीले रिजस्ट्रारको कार्यालयमा समयमै विवरण बुझाउने गरेका छैनन् । यसका साथै आन्तरिक राजस्व कार्यालयमा पनि उपलब्ध तथ्यांकदेखि सन्तुष्ट छैनन् ।

सफ्टवेयर कस्तो ?

सबै कमोडिटिज एक्सचेन्जले छुट्टै आफ्नै सफ्टवेयर प्रयोग गरिरहेका छन् । उच्च गुणस्तरको सफ्टवेयर खरिद गर्न करोडौं रकम लाग्ने भएपछि अधिकांशले सस्तो चलाएका छन् । 'सबै मुलुकमा सफ्टवेयरको मूल्य एकै हुँदैन,' मर्कन्टाइल एक्सचेन्जका प्रबन्ध निर्देशक दीपेन्द्र खतिवडा भन्छन्, 'र पनि अन्य मुलुकका ठूला एक्सचेन्जले प्रयोग गर्नेजस्तो अन्तर्राष्ट्रियस्तरका सफ्टवेयर भने छैनन् । उनी सञ्चालनमा रहेका एक्सचेन्जले 'चलखेल' गर्न सकिने सस्ता सफ्टवेयर भने प्रयोग नगरेको दाबी गर्छन् । कमोडिटिज बजारमा एक वर्ष लगानी गरेर छाडेका लगानीकर्ता हाल प्रयोगमा रहेका सफ्टवेयर अत्यन्तै गुणस्तरहीन रहेको दाबी गर्छन् । 'सरकारकै स्वामित्वमा रहेको नेपाल स्टक एक्सचेन्जले सफ्टवेयर फेर्न भारतसँग सहयोग माग्ने अवस्था छ,' उनले भने, 'त्योभन्दा जटिल सफ्टवेयर प्रयोग हुने कमोडिटिजमा यी कम्पनीले कति लगानी गरे होलान ।'