बजार हिस्सा गुमाउँदै वाणिज्य बैंक

काठमाडौ, फाल्गुन २८ - आक्रामक शाखा विस्तारले उपस्थिति बाक्लिए पनि वाणिज्य बैंकले बजारमा आफ्नो हिस्सा गुमाउँदै गएका छन् । वित्तीय सेवामा सबैभन्दा सबल वाणिज्य बैंकको हिस्सा पछिल्ला ५ वर्षमा  ६ दशमलव १ प्रतिशत विन्दुले घटेर ५१ प्रतिशतमा आइपुगेको छ । जबकि यस अवधिमा वाणिज्य बैंकको संख्या २५ बाट ३२ पुगेको छ । सँगै यी मातहत रहेका शाखाको संख्या १४ सय २५ पुगेको छ ।

बैंक वित्तीय संस्था गाभिने, नयाँ खुल्ने क्रम र ग्रामीण क्षेत्रमा विकास बैंकको बढ्दो उपस्थितिका कारण समीकरणमा परिवर्तन आएको हो ।

चालू आर्थिक वर्षको सुरुवातमा वाणिज्य बैंकको समग्र वित्तीय सेवामा ५१ दशमलव १ प्रतिशत हिस्सा छ । जुन ५ वर्ष अघि ५७ दशमलव २ थियो ।

यी वर्षमा विकास बैंक र लघु वित्त विकास बैंकले आफ्ना हिस्सामा केही सुधार गरेको छ भने वित्त कम्पनीको भाग घटेको छ । राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको एक अध्ययनले विकास बैंकको बजार भाग ७ दशमलव ८, वित्त कम्पनीको ५ दशमलव ३ र लघु वित्त विकास बैंकको १ दशमलव ४ प्रतिशत देखाएको छ ।

पाँच वर्षमा सबैभन्दा बढी सुधार विकास बैंकको भागमा परेको छ । जुन ५ दशमलव २ प्रतिशत विन्दुको हो । 'विकास बैंकको संख्या बढ्यो र ग्रामीण अर्थतन्त्र उत्थानलाई काम पनि गरे,' राष्ट्र बैंकका प्रवक्ता भास्करमणि ज्ञवाली भन्छन्, 'व्यक्तिगत सेवामा ध्यान दिएपछि विकास बैंकको हिस्सा बढेको हो ।' सँगै वित्त कम्पनी गाभिएर विकास बैंक बन्ने क्रमले पनि सुधार आएको उनी बताउँछन् ।

पछिल्लो ५ वर्षमा सबैभन्दा बढी संख्यात्मक वृद्धि वित्त कम्पनीको छ । ४६ वटा नयाँ थपिएर आर्थिक वर्ष सुरु हुँदा वित्त कम्पनीको संख्या ७० पुगेको छ । यही अवधिमा विकास बैंकको संख्या ३० ले बढेर ८८ पुगेको छ । ग्रामीण विकास बैंक भने १२

बाट ५ वर्षको अन्तरालमा २४ पुगेका छन् ।

हिस्सा बढ्नमा नयाँ संस्था थपिनु र ग्रामीण क्षेत्रमा पनि विस्तार हुनु रहेको एस डेभलपमेन्ट बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत सिद्धान्तराज पाण्डे बताउँछन् । 'नयाँ थपिनुसँगै बजारमा आफ्नो उपस्थिति बढाउने क्रम पनि जारी छ,' उनले भने, 'कतिपय वाणिज्य बैंक नपुगेको स्थानमा क्षेत्रीय विकास बैंक खुलेका छन् ।' पछिल्लो समय विकास बैंक र वित्त कम्पनीमा तरलताको पनि समस्या देखिन छाडेको उनी बताउँछन् । 'लगानी व्यवस्थापन गर्नचाहिँ समस्या देखिएको छ,' उनले भने ।

केही समय अघिसम्म संस्थागत सुशासन अभाव भएका वित्त कम्पनीमा देखिएको समस्याका कारण समग्र क्षेत्रमै असर परेको थियो । केही वित्त कम्पनी र विकास बैंकको असरले समग्र समूहकै निक्षेप संकलनमा देखियो । पछिल्लो समय राष्ट्र बैंकले सुरु गरेको निक्षेप सुरक्षणका कारण अवस्थामा केही परिवर्तन आएको छ ।

निक्षेप वृद्धिको क्रम पछिल्लो केही महिनादेखि वाणिज्य बैंकभन्दा विकास बैंक र वित्त कम्पनीभन्दा बढी छ । 'ख' र 'ग' वर्गका संस्थाले निक्षेपमा दिने ब्याज 'क' भन्दा बढी हुनाले पनि यस्तो परिवर्तन देखिने गर्छ ।

आर्थिक वर्षको ६ महिनामा वाणिज्य बैंकको निक्षेप ४ दशमलव ६ प्रतिशतले बढेको छ । यस्तो वृद्धि विकास बैंकमा ७ दशमलव ४ प्रतिशत र वित्त कम्पनीमा ५ दशमलव ८ प्रतिशत छ । लगानीको वृद्धि भने वाणिज्य बैंकको सबैभन्दा बढी छ । राष्ट्र बैंकको तथ्यांक अनुसार ६ महिनामा वाणिज्य बैंकको कर्जा वृद्धि १० दशमलव ७ प्रतिशतले भएको छ । विकास बैंकको ७ दशमलव २ र वित्त कम्पनीको ५ दशमलव ८ प्रतिशतले बढेको छ ।

वित्तीय प्रणालीमा आफ्नो भाग बढाए पनि विकास बैंकको शाखा संख्या वाणिज्य बैंकको आधाभन्दा कम छ । चालू आर्थिक वर्ष सुरु हुँदा विकास बैंकका कुल ६ सय ७८ शाखा सञ्चालनमा थिए । वित्त कम्पनीले मुलुकभर २ सय ९२ शाखा खोलेका छन् । सबै वर्गको उपस्थिति मध्यमाञ्चल क्षेत्रमा उल्लेख्य छ । वाणिज्य बैंकका ७ सय ९, विकास बैंकका २ सय ६० र वित्त कम्पनीका १ सय ६९ शाखा सञ्चालित छन् ।