कतिसम्म घट्ला सुन ?

काठमाडौ, वैशाख ७ -  

सहरमा दुई चिजको चर्चा छ । साझा बस र सुनको मूल्य । 'सुनको मूल्य अझै घट्छ भने पछि नै किन्नुपर्ला कि ?' यस्तै खाले प्रश्न लिएर आउने सर्वसाधारणको भीड सुन पसलमा बढ्न थालेको छ । अर्को भीड सुन घटेको समय किनेर छिट्टै नै नाफा कमाउने धुनमा पनि छ । तर यसको चित्तबुझ्दो जवाफ पसलेसँग मात्रै नभई अन्तराष्ट्रिय बजार केलाउने विज्ञसँग पनि छैन । शुक्रबारको कुरा गर्ने हो भने केही (५ सयले) बढ्यो । 

किनभने भारतमा बिहीबार प्रति १० ग्राममा २ सय ५० भारतीय रुपैयाँ (भारु) मूल्य बढेको थियो । सिंगापुरको बजारमा पनि ० दशमलव ५ प्रतिशतले सुनको मूल्य बढेको थियो । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा मूल्य सुधार भएकाले शुक्रबार नेपाली बजारमा पनि केही बढ्ने संकेत देखिएको सुनचाँदी, रत्न तथा आभूषण महासंघका अध्यक्ष रमेश महर्जनले जानकारी दिइसकेका थिए ।  साताको सुरुमा तोलामा ६ हजार ३ सयले घटेको सुनको मूल्य बढ्ने संकेत नै देखिएको हो त ? त्यसो भनिहाल्न मिल्दैन । शुक्रबार नेपाली सुतिरहेकै बेला खुलेको जापानी बजार र साँझ कारोबार हुने अमेरिकी बजारको कारोबारले आगामी साता पनि मूल्यमा चढाव आउनेभन्दा उतारआउने लक्षण देखिइसकेको छ ।

किनभने शुक्रबारको कारोबारमा औसत ५ प्रतिशतले अन्तर्राष्ट्रिय बजार घटेको छ । थोरै सुधार आए पनि यस वर्ष सुनको मूल्य अझै तल र्झन सक्ने अनुमान पनि सार्वजिनक भएका छन् । बैंक अफ अमेरिका मेरिल लिन्चले सार्वजनिक गरेको अध्ययनले भने सुनको मूल्यले न्यूनतम स्थान अझै छुन बाँकी रहेको देखाउँछ । कम्पनीले यस वर्षको न्यूनतम बिन्दु पुग्नअघि सुनको मूल्य प्रतिऔंस (२ तोला ६७ लाल) १२ सय डलरसम्म घट्न सक्ने अनुमान गरेको छ । बिहीबार प्रतिऔंस सुनको मूल्य १ हजार ३ सय ९० को हाराहारीमा थियो । शुक्रबार प्रतिऔंस १ हजार ३ सय ६१ मा झरेको छ । सुनको टुक्रा पनि उत्पादन नहुने नेपालमा भने मूल्य घट्नुको कारणभन्दा घटेपछि पर्ने असर महत्त्वपूर्ण छ । ३ वर्षअघि सुनकै अत्यधिक आयातले झन्डै वित्तीय संकटको सामना गर्नुपरेको मुलुकका लागि सुनको अन्तर्राष्ट्रिय बजारको उतारचढाव चासोको विषय हो । नेपालले धेरै रकम खर्चेर आयात गर्ने वस्तुको तेस्रो नम्बरमा सुन पर्छ । पछिल्लो ८ महिनामा मात्रै १७ अर्ब रुपैयाँको सुन मुलुक भित्रिसकेको छ । पहिलो नम्बरमा ६८ अर्ब रुपैयाँको पेट्रोलियम पदार्थ र दोस्रो नम्बरमा त्यही पदार्थ खपत गर्ने १८ अर्ब रुपैयाँको सवारी साधन र पाटपुर्जा नेपाल भित्रिएका थिए । 

सूनको मूल्यमा आएको गिरावटले स्थानीय मात्र नभएर अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पनि चर्चा उत्तिकै चर्चा छ । दुई वर्षकै न्यून स्थानमा सुनको मूल्य पुग्नमा केही कारणमा साइप्रसले सुन बिक्री गर्ने हल्ला, बैंकहरूले यसमा लगानी नगर्ने चर्चा र अमेरिकी अर्थतन्त्रको सुधारसम्मलाई जोडेर घटनाको व्याख्या भएका छन् । नेपालमा सुन भारतबाहेक तेस्रो मुलुकबाट आयात हुन्छ । पछिल्लो ८ महिनाकै तथ्यांक हेर्दा नेपालले तेस्रो मुलुकमा आफ्ना उत्पादन निर्यात गरेर कमाएको सबै रकम सुन आयातमा मात्रै खर्च भएको छ । भारत निर्यात हुने वस्तुबाट कमाएको रकमको झन्डै आधा सुन आयात गर्न चाहिने अवस्था आइसकेको छ । त्यसैले सुनको मूल्य घट्नुको पहिलो असर अर्थतन्त्रमा सुधार भएर देखिन्छ । चालू खाता बचत ९ अर्ब ५० करोड रुपैयाँमा झरेको समय सुनको मूल्य केही घट्ने हो भने अर्थतन्त्रमा राहत हुने देखिन्छ । अवैधानिक सुन आयातका कारण असर परेको शोधानान्तर बचतमा पनि मूल्य घटेपछि सुधार आउन सक्छ । 

'सुनको मूल्य सधैं बढ्छ र लगानी गर्दा फाइदा हुन्छ भन्ने मानसिकता तोडिएको छ,' राष्ट्र बैंक अनुसन्धान विभागका कार्यकारी निर्देशक मीनबहादुर श्रेष्ठले भने, 'यसले आयात बढेर असर परेको शोधानान्तर स्थिति र उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगानी हुने सम्भावना रहन्छ ।' मूल्य घट्ने क्रमले सुनमा हुने लगानी अन्य उत्पादनमूलक क्षेत्रमा मोडिन सक्ने सम्भावना बढाएको उनले बताए । 

जति नै महँगो भए पनि माग कहिल्यै नघटेको नेपाली बजारमा पनि पछिल्लो घटनाले केही राहत दिने देखिन्छ । विवाहलगायत सामाजिक काममा मात्र प्रयोग गर्न पाइने सुन बजारमा दैनिक १५ किलो आउने गरे पनि माग भने ३० किलोभन्दा बढीसम्म हुन्छ । तर सुनको मूल्य घट्दा व्यापारीले माग घटाउने भएकाले ग्राहकको हातमा फाइदा नपुग्ने सम्भावना पनि रहन्छ । 

सामान्यतया सुनको मूल्य घट्दा व्यापारीले थप गिरावट आउने सम्भावनाका कारण माग कम गर्छन् । त्यसको विपरीत मूल्य बढेको समय अझ बढ्ने डरले धेरै सुन खरिद हुन्छ । यस्तो प्रवृत्ति अधिकांश बजारमा देखिने गर्छ । अर्कोतर्फ सुन धितो राखेर कर्जा दिएका बैंक वित्तीय संस्थालाई भने मूल्य घट्दा जोखिम बढ्छ । मूल्य घट्दै जाँदा बैंक वित्तीय संस्थाले मार्जिन परिवर्तन गर्नुपर्ने अवस्था आउँछ । पछिल्ला केही वर्षदेखि सुन धितो राखेर कर्जा लिने क्रम बढेको छ । 

किन हुन्छ घटबढ ?

अन्य वस्तुजस्तै सुनको मूल्यमा पनि माग र आपूर्तिले असर गर्छ । माग बढेपछि सुनको मूल्य बढ्छ । तर यही अर्थले सधैं काम नगर्न सक्छ । जस्तो पछिल्लो समय सुनको मूल्य र माग एक अर्कासँग जोडिएका छैनन् । बजारमा चलेको हल्लाले सुन बजारमा मूल्य कम हुन दबाब दिएको छ । सुनको सबैभन्दा ठूलो माग हुने मुलुक भारत हो । २०११ मा ९ सय ७५ टन -९ लाख ९० हजार किलोग्राम) सुनको माग थियो । नेपालमा जस्तै भारतमा पनि सुनको माग घटेको छैन । मूल्यलाई असर गर्ने अर्को कुरा विश्वभरका केन्द्रीय बैंकले लिने नीति हो । सबैभन्दा धेरै सुन भण्डार गरेर राख्ने संस्था केन्द्रीय बैंक हुन् । वल्र्ड गोल्ड काउन्सिलको तथ्यांक अनुसार विश्वभरका केन्द्रीय बैंकले सन् २००३ मा ३३ हजार टन सुन भण्डारमा राखेका थिए । जुन सोही समयसम्म खानीबाट निकालिएको कुल सुनको झन्डै २५ प्रतिशत थियो । त्यसलाई आधार मान्दा केन्द्रीय बैंकहरूले आफूसँग रहेको सुन बिक्री गर्ने हो भने १० वर्षको माग धान्ने देखिन्छ । पछिल्लो पटक पनि यही कारणले सुनको मूल्य घटेको छ । विभिन्न समाचारमा आर्थिक संकटमा फसेको साइप्रसले आफ्नो भण्डारमा रहेको सुन बिक्री गर्ने हल्ला फैलिएको छ । यो खबरसँगै आपूर्ति बढी हुने अनुमानका आधारमा सुनको मूल्य घटेको छ । युरोपियन कमिसनको एक अध्ययनले साइप्रसलाई हालको आर्थिक संकटबाट बच्नका लागि ४० करोड युरो -४५ अर्ब ७ करोड रुपैयाँ) बराबरको सुन बिक्री गर्नुपर्ने देखाएको छ । 

१० टन सुन बराबरको यो मूल्य सार्वजनिक हुने बित्तिकै सुनको अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा असर देखिन थालेको हो । साइप्रसजस्तै समस्यामा परेका अन्य युरोपेली मुलुकले पनि सुन बिक्री गर्ने र त्यसले मूल्य घटाउने अनुमान अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा छ ।